Anayasa Mahkemesi İş Sözleşmelerinde Hukuk Seçimi ile İlgili Düzenlemeyi İptal Etti

Giriş

İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 27. Hukuk Dairesi, İstanbul 10. İş Mahkemesi ve Ankara 11. İş Mahkemesi, iş sözleşmelerinden kaynaklanan alacak davalarında 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun'un (“MÖHUK”) 27. maddesinin 1 ve 2. fıkralarının Anayasa'ya aykırı olduğu kanısına vararak somut norm denetimi yoluyla Anayasa Mahkemesi'ne (“AYM”) başvurmuştur. AYM 2023/158 E., 2024/187 sayılı kararı ile, MÖHUK’un 27. maddesinin 1 numaralı fıkrasının Anayasa’nın çalışma özgürlüğünü düzenleyen 49. maddesine aykırı olduğuna hükmetmiş ve iptaline karar vermiştir.[1] İptal kararı yayım tarihi 10 Mart 2025’ten itibaren 6 ay sonra yürürlüğe girmek üzere, 32837 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanmıştır. Bu nedenle iptal kararı 10 Eylül 2025 tarihinden sonra yürürlüğe girecektir.

İptali İstenen Düzenlemeler

MÖHUK’un 27. maddesinin (1) numaralı fıkrasında; İş sözleşmelerine, işçinin mutat işyeri hukukunun asgari koruması saklı kalmak kaydıyla tarafların seçtiği hukukun uygulanacağı belirtilmiştir. Maddenin (2) numaralı fıkrasında ise; yabancılık unsuru taşıyan iş sözleşmelerinde tarafların hukuk seçimi yapmamış olmaları durumunda işçinin işini mutat olarak yaptığı işyeri hukukunun uygulanacağı ve işçinin işini geçici olarak başka bir ülkede yapması hâlinde bu işyerinin mutat işyeri sayılmayacağı hükme bağlanmıştır.

Kararın İçeriği

AYM, iş sözleşmesinde hukuk seçimi serbestisinin sınırlarını ve işçinin korunması ilkesini detaylı bir şekilde değerlendirmiş, iş sözleşmelerinde hukuk seçimi imkanının işçi aleyhine sonuçlar doğurmasını engelleyecek yeterli güvenceleri sağlamadığı sonucuna varmıştır.

Öte yandan, hukuk seçimi yapılmamış olması durumunda mutat işyeri hukukunun uygulanmasının, kanun koyucunun takdir yetkisi olarak değerlendirilmesi ve hakimin mutat işyeri hukukunu hakkaniyetli bir şekilde belirleyebileceği gerekçesiyle, MÖHUK’un 27. maddesi’nin (2) numaralı fıkrasını Anayasa’nın 49. maddesine aykırı bulmamıştır.

MÖHUK’un 27. maddesinin (1) numaralı fıkrasının Anayasaya aykırı bulunmasının temel gerekçeleri şu şekilde sıralanabilir:

1. Hukuk Seçiminin, İşçinin Daha Sıkı İlişkili Bir Hukukun Korumasından Yararlanmasını Engellemesi

Mevcut düzenlemede tarafların hukuk seçimi yapması durumunda, iş ilişkisiyle daha sıkı ilişkili hukuk devre dışı kalmaktadır. AYM, bu durumun işçi aleyhine olabileceğini vurgulamıştır. Özellikle hukuk seçimi yapılmadığı durumda, işçinin yararlanabileceği, sözleşmeyle daha sıkı ilişkili bir hukukun var olabileceği ve bu hukukun işçiye daha yüksek standartlarda koruma sağlayabileceği değerlendirilmiştir.

2. İşçinin Sınırlı Pazarlık Gücü

İş sözleşmesinin zayıf tarafı olan işçinin, işveren karşısında hukuk seçimine ilişkin pazarlık imkânın genellikle sınırlı olduğu değerlendirilmiştir. Bu itibarla işçi, hukuk seçimi yaparak, iş sözleşmesiyle daha sıkı ilişkili ve daha yüksek standartlarda koruma sağlayan hukukun sağladığı güvencelerden yararlanma imkanından çoğunlukla mahrum kalmaktadır.

3. Yabancı Hukukun İçeriğinin Zor Tespit Edilmesi

İşçinin; uygulanacak yabancı hukukun içeriği hakkında yeterli bilgiye sahip olmaması ve bu hukukun uygulanmasının kendi lehine olup olmayacağını öngörememesi, hukuk seçiminin aleyhine sonuçlanma ihtimali artırmaktadır. Hâkimin dahi tespitte zorlandığı yabancı hukuk içeriği konusunda, işçinin yeterli bilgi edinmesi pek mümkün değildir. Uygulanacak hukukun sonuçlarını öngöremeyen işçinin; yanlış hukuk seçimi nedeniyle, hukuk seçimi yapılmamış olması durumunda sahip olacağı haklardan yararlanamama ihtimali yüksektir.

Sonuç

AYM, işçilerin korunması konusunda devletin pozitif yükümlülükleri ile işçi-işveren ilişkilerinde adil dengenin sağlanması gerektiğini vurgulamış ve hukuk seçimi yapılması durumunda işçilerin daha sıkı ilişkili hukukun sağladığı korumadan mahrum kalabileceği gerekçesiyle MÖHUK’un 27. maddesinin (1) numaralı fıkrasının iptaline vermiştir. İptal kararı 10 Eylül 2025 tarihinden sonra yürürlüğe girecektir. Diğer yandan, tarafların hukuk seçimi yapmadığı durumda iş sözleşmesine işçinin mutat işyeri hukukunun uygulanacağını düzenleyen MÖHUK’un 27. maddesinin (2) numaralı fıkrası, mutat işyeri hukuku belirlemesinin kanun koyucunun takdir yetkisi kapsamında olduğu ve hâkim tarafından hukuka ve hakkaniyete uygun bir şekilde belirlenebileceği gerekçesiyle Anayasa’ya aykırı bulunmamıştır.