Çok Uluslu Şirketler ve İşçi Hakları: Bir Dava İncelemesi Işığında Küresel Sorumluluklar

2022 yılında, önde gelen iki sivil toplum kuruluşu, bir Türk sendikası ve 34 eski çalışanın çok uluslu bir şirkete karşı açtığı dava (“Dava”), özellikle iş dünyasındaki çok uluslu aktörlerin ESG düzenlemeleri kapsamında karşı karşıya olduğu kritik riskleri göz önüne sererek alınması gereken önlemlerin aciliyetini net bir şekilde ortaya koymaktadır. 

Kurumsal sorumluluk ve ESG çerçevesinde yürürlüğe giren yeni düzenlemeler ve açılan davalar, çevreyi koruma hassasiyetinin ötesinde, temel insan haklarını koruma yönünde yükümlülük ve yaptırımların da arttığını göstermektedir. Bu alanda şirketlere çevre ve insan haklarına yönelik tedbir yükümlülükleri getiren Alman Tedarik Zinciri Kanunu (German Supply Chain Due Diligence Act) ve Fransız Özen Yükümlülüğü Kanunu (French Corporate Duty of Vigilance Law) gibi yerel düzenlemeler oldukça ses getirmiştir. Yakın geçmişte Avrupa Parlamentosunun onayladığı Kurumsal Sürdürülebilirlik Durum Tespiti Direktifi (“CSDDD”) ise Avrupa genelinde şirketlerin tedarik zincirindeki iş süreçlerinde ve sınır ötesi faaliyetlerinde, çevre ve insan hakları ihlallerine ilişkin riskleri belirlemeye ve önlemeye yönelik küresel yükümlülükler getirecektir.[1]  

İddialar

23 Mart 2022’de, önde gelen iki sivil toplum kuruluşu, bir Türk sendikası ve çok uluslu bir şirketin ("Şirket") Türkiye'deki iştirakinin ("İştirak") 34 eski çalışanı, İştirak'in, işçilerin sendika özgürlüğünü ve temel haklarını ihlal ettiği ve bu ihlallerin, Fransız menşeli Şirket'in 2017’de kabul edilen Fransız Özen Yükümlülüğü Kanunu (“Kanun”) kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmemesine dayandığı iddiasıyla, Şirket aleyhine dava açmıştır. Ayrıca, çalışanların cinsiyet temelli ayrımcılık, kötü muamele gibi sağlık ve güvenliklerine yönelik ciddi saldırılara maruz kaldıkları da öne sürülmüştür.[2]

Ana hissedarı 2012’den beri Şirket olan İştirak'ın çalışanları, 2018 yılı başlarında düşük maaşlar, tehlikeli maddelere maruz kalma, zorunlu fazla mesailer ve kadınlara yönelik ayrımcılık iddiaları ile toplu müzakerelerin başlatılmasını talep etmişlerdir. Sendika üyeliği kampanyası sonucunda sendika, fabrikadaki 379 işçiden 157’sinin sendikaya üye olduğunu bildirmişse de, İştirak yazılı açıklamasında bu iddiayı reddetmiştir.[3]

Mart 2018’de İştirak bünyesinde işten çıkarmalar gerçekleşmiş ve Eylül 2018’e gelindiğinde, fabrikada çalışan 379 işçinin 130’dan fazlasının işine son verilmiştir.[4] Bu süreci, işçilere tazminat teklifinde bulunulmasıyla son bulan, yaklaşık 300 günlük bir işçi seferberliği takip etmiştir.[5]  

Mart 2022’den beri 47 kişinin daha katılmasıyla[6] şu anda 81 davacıyı içeren hukuki süreç, Şirket'in kabul edilmezlik itirazları ile henüz dava öncesi aşamada seyretmektedir. Söz konusu itirazların, davada esasa ilişkin bir karar verilmeden önce çözümlenmesi beklenmektedir. 

Fransız Özen Yükümlülüğü Kanunu

Dava kapsamında Şirket'in ihlal ettiği öne sürülen Fransız Özen Yükümlülüğü Kanunu 2017 Mart ayında yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Kanun ile Fransa’da doğrudan veya dolaylı 5000’den fazla çalışanı olan veya dünya genelindeki ilişkili kuruluşlarıyla 10.000’den fazla çalışanı olan şirketler; kendilerinin, iştiraklerinin, taşeronlarının ve tedarikçilerinin faaliyetlerinden kaynaklanan insan hakları ve temel özgürlük ihlalleri ile çevresel zararları önlemek ve tazmin etmekle yükümlü hale getirilmiştir.[7]

Bu kapsamda Kanun’a tabi şirketler; çevre ve insan haklarını olumsuz etkileyebilecek faaliyetlerine özgü riskleri haritalandırmakla, bu riskleri önlemek için benimseyecekleri tedbirleri içeren bir durum tespiti planı yayımlamakla ve uygulanan önlemlerin etkinliğini izleyebilecekleri bir uyarı/gözetim sistemi oluşturmakla yükümlüdür. 

Bu yükümlülüklerin yerine getirilmemesi durumunda Kanun, STK’lar, paydaşlar ve sendikalar dahil olmak üzere "meşru bir ilgisi olan herhangi bir kişinin" ilgili şirketlere resmi bildirimlerde bulunabileceği bir ihtar mekanizması öngörmüştür. Sonuç alınmadığı takdirde ilgili taraflar Fransız mahkemelerine başvurarak yükümlülüklere uyulmasını veya yetersiz durum tespiti planlarının iyileştirilmesini talep edebilir. Ayrıca şirketin söz konusu yükümlülüklerini yerine getirmemesi sebebiyle zarar gören kişiler, uğradıkları zararın tazmini için Fransız haksız fiil hukukuna dayanarak tazminat davası da açabilir.[8] 

Talepler

Davacıların ortaya koyduğu taleplerin başında Şirket'in, Kanun kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmediğini kabul ederek İştiraki'nin faaliyetlerinden kaynaklanan temel işçi haklarına yönelik riskleri belirlemesi, somut tedbirler alması ve uygun bir gözetim planı oluşturması yer almaktadır. Bununla beraber, yükümlülüklerin ihmali iddiasıyla işçiler ve sendikanın uğradığı zararın karşılanması için tazminat talep edilmektedir.[9] 

Sonuç

Şimdiye kadar Fransız Özen Yükümlülüğü Kanunu çerçevesinde açılmış on üç davadan biri olan Dava, çok uluslu şirketlerin sınır ötesi faaliyetlerinde karşılaşabilecekleri riskleri göstermesi açısından önemlidir. Dava aynı zamanda çok uluslu şirketlerin Türkiye’de faaliyet gösteren yan kuruluşları için bu tür düzenlemelerin doğurabileceği hukuki sonuçlara yönelik bir uyarı niteliği taşımaktadır. Bu noktada Avrupa Parlamentosu tarafından yakın zamanda kabul edilen CSDDD’nin yürürlüğe girmesiyle benzer özen/tedbir yükümlülüklerinin Avrupa genelinde uygulama alanının artması ve ilgili şirketler için tedarik zincirinin tamamında olası çevre ve insan hakkı ihlali risklerine karşı tedbir almanın daha da önemli hale gelmesi beklenmektedir. Dolayısıyla Dava sosyal sorumluluk, iş etiği ve işçi hakları gibi temaların öneminin her geçen gün arttığı günümüzde, şirketlerin küresel düzeydeki sorumluluklarına ilişkin hızlı uyum programları entegre ederek riskleri minimize etmeleri ve üçüncü taraflar aracılığıyla ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkları gözetmeleri gerektiğine yönelik iş dünyasına önemli bir çağrıda bulunmaktadır. 

Kaynakça

Europe: New EU due diligence law governing big business is a landmark advance for human rights. (2024, Mayıs 24). Amesty International : https://www.amnesty.org/en/latest/news/2024/05/europe-new-eu-due-diligence-law-governing-big-business-is-a-landmark-advance-for-human-rights/ adresinden alındı

Flormar 120 işçiyi çıkardı, iddia: Sendikalı oldukları için. (2018, Mayıs 30). CNN Türk: https://www.cnnturk.com/ekonomi/flormar-120-isciyi-cikardi-iddia-sendikali-olduklari-icin adresinden alındı

France's Duty of Vigilance Law. (tarih yok). Business & Human Rights Association: https://www.business-humanrights.org/en/big-issues/corporate-legal-accountability/frances-duty-of-vigilance-law/ adresinden alındı

French Corporate Duty of Vigilance Law - Frequently Asked Questions. (2017). European Coalition for Corporate Justice: https://respect.international/wp-content/uploads/2017/10/french-corporate-duty-of-vigilance-law-faq.pdf adresinden alındı

Turkey: 47 former employees join lawsuit against Yves Rocher over alleged violations of French duty of vigilance law . (2023, Kasım 15). Business & Human Rights Association: https://www.business-humanrights.org/en/latest-news/turkey-47-former-employees-join-lawsuit-against-yves-rocher-over-alleged-violations-of-french-duty-of-vigilance-law/ adresinden alındı

Turkey: Yves Rocher, the French cosmetics company, facing court proceedings for failure to ensure workers' rights and trade union rights. (2022, Mart 24). Business & Human Rights Association: https://www.business-humanrights.org/en/latest-news/turkey-yves-rocher-the-french-cosmetics-company-facing-court-proceedings-for-failure-to-ensure-workers-rights-and-trade-union-rights/ adresinden alındı

Yves Rocher Group lawsuit (re workers’ rights and union busting in Turkey, filed in France). (2022, Mart 23). Business & Human Rights Association: https://www.business-humanrights.org/en/latest-news/yves-rocher-group-lawsuit-re-workers-rights-and-union-busting-in-turkey-filed-in-france/ adresinden alındı

Yves Rocher Grubu Türkiye’de sendikal hakları tanımadığı için Fransa’da yargılanacak. (2022, Haziran 29). Fransa Postası: https://www.fransapostasi.fr/fransa/yves-rocher-grubu-turkiyede-sendikal-haklari-tanimadigi-icin-fransada-yargilanacak/ adresinden alındı

[1] (Europe: New EU due diligence law governing big business is a landmark advance for human rights, 2024)

[2] (Turkey: 47 former employees join lawsuit against Yves Rocher over alleged violations of French duty of vigilance law , 2023)

[3] (Flormar 120 işçiyi çıkardı, iddia: Sendikalı oldukları için, 2018)

[4] (Yves Rocher Group lawsuit (re workers’ rights and union busting in Turkey, filed in France), 2022) /

[5] (Yves Rocher Grubu Türkiye’de sendikal hakları tanımadığı için Fransa’da yargılanacak, 2022)

[6] (Turkey: 47 former employees join lawsuit against Yves Rocher over alleged violations of French duty of vigilance law , 2023)

[7] (French Duty of Vigilance Law, 2017)

[8] (French Duty of Vigilance Law, tarih yok)

[9] (Turkey: Yves Rocher, the French cosmetics company, facing court proceedings for failure to ensure workers' rights and trade union rights, 2022)